Her gün milyonlarca çocuk okuldan eve ödevlerle dönüyor. Veliler, öğretmenler ve öğrenciler arasında yıllardır süren bir tartışma var: Ev ödevleri gerçekten gerekli mi?

Ödev Bir Alışkanlık mı, Zorunluluk mu?

Çoğu veli ödevleri disiplin ve tekrar için önemli görürken, birçok çocuk ve uzman bu görevlerin çoğu zaman faydadan çok stres getirdiğini düşünüyor. Son yıllarda yapılan araştırmalar, özellikle ilkokul düzeyinde ödevlerin düşündüğümüz kadar vazgeçilmez olmadığını ortaya koyuyor.

Peki, gerçekten ödevsiz bir eğitim sistemi mümkün olabilir mi?

Araştırmaların Gösterdikleri

1. Akademik Başarı Üzerine Etkiler

Amerikalı eğitimci Harris Cooper’ın 60’tan fazla çalışmayı analiz ettiği araştırmaya göre, ödevler lise düzeyinde bazı faydalar sağlasa da ilkokul çağında neredeyse hiçbir akademik katkı sunmuyor (Cooper, 2006). Yani, küçük yaşlarda verilen ödevler çocukların notlarını yükseltmiyor, sadece zamanlarını alıyor.

2. Psikolojik Etkiler

Eğitim eleştirmeni Alfie Kohn (2013), ödevlerin çoğu zaman çocuklarda öğrenmeden soğuma, kaygı ve aile içi çatışma yarattığını öne sürüyor. Ödev baskısı altındaki çocukların öğrenmeyi bir keşif değil, zorunluluk olarak gördüğünü ve bu nedenle motivasyonlarının düştüğünü belirtiyor.

3. Gelişimsel Psikoloji Perspektifi

Çocuk gelişimi uzmanı Jean Piaget, öğrenmenin deneyim ve keşifle gerçekleştiğini savunurken; Lev Vygotsky, sosyal etkileşimin öğrenmedeki önemine dikkat çeker. Bu teoriler ışığında, çocukların oyun, grup çalışmaları, merakla yapılan etkinlikler ve aile içi paylaşımlar yoluyla öğrenmeleri daha doğaldır.

4. Uluslararası Karşılaştırmalar

OECD’nin PISA sonuçlarına göre, ödev süresi en az olan ülkelerden Finlandiya, eğitimde dünyada en yüksek başarı oranlarından birine sahip (OECD, 2014). Finlandiya’da çocuklar okul sonrası serbest zamanlarını aileleriyle vakit geçirmeye, sanata, spora veya hobilere ayırıyor; buna rağmen akademik başarıları yüksek kalıyor.

Türkiye’de Durum

Türkiye’de ise ödev uzun süredir eğitimin ayrılmaz bir parçası. Ancak son yıllarda yapılan araştırmalar, ödevin etkilerinin tartışmalı olduğunu gösteriyor.

• Erdem ve Doğan (2016), ilkokul öğrencilerinde ödevlerin genellikle aileyle çatışma, motivasyon kaybı ve stres yarattığını, özellikle velilerin destek imkânlarının farklılığı nedeniyle ödevlerin eğitimde eşitsizlikleri artırabileceğini belirtiyor.
• Karakelle ve Saraç (2010), aşırı ödevin öğrencilerin öğrenme isteğini azalttığını, ödevlerin amaca uygun ve ölçülü verilmediğinde verimliliğini kaybettiğini bulgulamıştır.
• Milli Eğitim Bakanlığı’nın 2019’da yaptığı bir değerlendirme raporunda, özellikle ilkokulda ödevin öğrenmeye katkısının sınırlı olduğu, öğretmenlerin ödev yerine daha fazla sınıf içi etkinlik planlaması gerektiği vurgulanmıştır.

Bu araştırmalar, Türkiye’de de ödevin niteliğinin tartışıldığını ve alternatif yöntemlere ihtiyaç duyulduğunu göstermektedir.

Ödevsiz Eğitim Ne Kazandırır?

• Dengeli yaşam: Çocuklar oyun oynayabilir, spor yapabilir, aileleriyle vakit geçirebilir. Bu, hem ruh sağlığı hem de sosyal beceriler için büyük önem taşır.
• Yaratıcılığın gelişmesi: Serbest zaman, çocukların kendi meraklarını keşfetmelerine fırsat tanır. Resim yapmak, doğayı gözlemlemek, kitap okumak öğrenmenin alternatif yollarıdır.
• Stresin azalması: Ödev baskısının ortadan kalkması, özellikle küçük yaşlarda çocukların eğitimle daha olumlu bir bağ kurmalarını sağlar.
• İçsel motivasyon: Çocuklar, öğrenmeyi zorunlu bir görev olarak değil, hayatlarının doğal bir parçası olarak görmeye başlarlar.

Uygulamada Neler Yapılabilir?

Ödevsiz eğitim, “çocuklar evde hiçbir şey yapmayacak” anlamına gelmiyor. Bunun yerine şu yollar denenebilir:

1. Ders içi etkinliklerin çeşitlendirilmesi: Grup çalışmaları, projeler, deneyler ve tartışmalar öğrenmeyi pekiştirir.
2. Aile katılımı: Aileler çocuklarıyla kitap okuyabilir, doğa yürüyüşlerine çıkabilir, birlikte yemek yaparak matematik ve fen kavramlarını öğretebilir.
3. Proje tabanlı öğrenme: Çocuklar okulda küçük projeler yaparak hem araştırma becerisi hem de yaratıcılık geliştirir.
4. Teknoloji desteği: Oyun tabanlı uygulamalar, etkileşimli öğrenme araçları, ders içi motivasyonu artırabilir.

Dünyadan ve Türkiye’den Örnekler

• Finlandiya: Az ödev, çok etkinlik ve güçlü sosyal destek sistemi. Öğrenciler stres yaşamadan başarı sağlıyor.
• Japonya: İlkokulun ilk yıllarında ödevler oldukça sınırlı; çocukların öğrenme alışkanlığı oyun ve grup etkinlikleriyle destekleniyor.
• Türkiye: Bazı özel okullar ve alternatif eğitim kurumları ödevsiz veya az ödevli eğitim modelleri denemeye başladı. MEB’in “ödevin niteliğini artırma” yönündeki tartışmaları da bu konuda adım atılabileceğini gösteriyor.

Ödevin Akademik Başarıya Etkisi

Cooper, ödevin etkilerini anlamak için onlarca ampirik çalışmayı incelemiş ve bunları meta-analiz yöntemiyle değerlendirmiştir. Bulgular üç temel noktada toplanır:

1. Yaş Düzeyine Göre Farklılık

• İlkokul düzeyi: Araştırmalar, ev ödevinin ilkokul öğrencilerinde akademik başarıya çok sınırlı ya da hiç katkı sağlamadığını göstermektedir. Küçük çocuklar için ödev, daha çok aileyle vakit geçirmek yerine stres ve çatışma kaynağı olmaktadır.
• Ortaokul düzeyi: Ortaokulda ödevin etkisi biraz daha görünür hale gelir. Düzenli ödev, öğrenilen bilgilerin pekişmesine yardımcı olabilir, ancak katkı yine de sınırlıdır.
• Lise düzeyi: Lisede ödevin akademik başarı üzerindeki etkisi daha belirgindir. Özellikle sınavlara hazırlık ve üst düzey bilişsel becerilerde ödevin ölçülü bir şekilde fayda sağladığı bulunmuştur.

2. “Ne Kadar Ödev, O Kadar Başarı mı?”

• Cooper’ın analizine göre, “fazla ödev = daha fazla başarı” doğrudan doğruya doğru değildir.
• Özellikle ilkokul çağında, belli bir miktarın üzerindeki ödevler ters etki yaratmakta, öğrencinin motivasyonunu düşürmekte ve öğrenmeye yönelik olumsuz tutum geliştirmesine yol açmaktadır.
• Lise öğrencileri için “orta düzeyde” ödev yararlı olabilir, ancak aşırı ödev yine başarıyı olumsuz etkiler.

3. Ödevin Niteliği

• Araştırmalara göre ödevin faydasını belirleyen asıl unsur nicelik değil, niteliktir.
• Öğrenciyi aktif düşünmeye, araştırmaya veya problem çözmeye yönelten ödevler daha faydalıdır.
• Ezberletici, tekrar amaçlı ve mekanik ödevler çoğunlukla etkisizdir.
• Ödevin öğrenciye geri bildirimle desteklenmesi (öğretmen yorumları, sınıf tartışmaları) başarının artmasını sağlayabilir.

Cooper’ın Vurguladığı Temel Sonuç

• İlkokulda: Ödevin faydası yok denecek kadar azdır, hatta zararlı olabilir.
• Ortaokulda: Ölçülü miktarda ödev sınırlı katkı sunabilir.
• Lisede: Uygun içerikte, dengeli ödev başarıya katkı sağlayabilir.

Cooper, ödevin “her yaşta ve her düzeyde gerekli olduğu” yönündeki geleneksel anlayışı sorgular. Bunun yerine, yaşa uygun, ölçülü ve nitelikli ödev anlayışının benimsenmesini önerir.

Sonuç: Bir Hayal Değil, Gerçekçi Bir Alternatif

Ödevsiz eğitim kulağa iddialı gelse de bilimsel bulgular, özellikle küçük yaşlarda bunun hem mümkün hem de faydalı olduğunu ortaya koyuyor. Ödev yükünün azaltıldığı veya tamamen kaldırıldığı sistemlerde çocuklar daha mutlu, daha yaratıcı ve öğrenmeye daha istekli hale geliyor.

Türkiye’deki araştırmalar da ödevin niteliğinin ve miktarının yeniden tartışılması gerektiğini işaret ediyor. Belki de gelecekte, eğitim politikalarında şu soruya daha çok odaklanacağız: Çocuklarımızı ödevlerle mi, yoksa merak ve keşifle mi büyütmek istiyoruz?

Ali Sedat ASLAN - Eğitim Yöneticisi

Kaynakça

• Cooper, H. (2006). The Battle Over Homework: Common Ground for Administrators, Teachers, and Parents. Corwin Press.
• Kohn, A. (2013). The Homework Myth: Why Our Kids Get Too Much of a Bad Thing. Da Capo Lifelong Books.
• Piaget, J. (1970). Science of Education and the Psychology of the Child. Orion Press.
• Vygotsky, L. S. (1978). Mind in Society: The Development of Higher Psychological Processes. Harvard University Press.
• OECD (2014). PISA 2012 Results: What Students Learn Outside of School. OECD Publishing.
• Karakelle, S. & Saraç, S. (2010). “İlköğretim öğrencilerinin ödev yapma davranışları ve akademik başarıya etkisi.” Eğitim ve Bilim, 35(157), 3-15.
• Erdem, A. R. & Doğan, B. (2016). “Ödevlerin öğrenciler üzerindeki etkileri: Veli görüşleri.” Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(35), 257-274.
• Milli Eğitim Bakanlığı (2019). Eğitimde İyi Örnekler Raporu: Ödev ve Etkinlik Uygulamaları. Ankara: MEB Yayınları.