Türkiye’de eğitim sistemi, çağın gerekliliklerine ve öğrencilerin değişen beklentilerine göre sürekli bir dönüşüm süreci içindedir. Lise eğitim süresinin 3+1 veya 2+2 modele dönüştürülmesi yönündeki tartışmalar, yalnızca süreyle ilgili bir konu değil; eğitim felsefesinin, sınav sisteminin ve üniversite yapısının köklü biçimde yeniden ele alınmasını zorunlu kılmaktadır. Bu dönüşüm, öğrencilerin akademik donanımını artırmayı, mesleki yönelimlerini güçlendirmeyi ve onları yaşamın her alanına daha iyi hazırlamayı hedeflemelidir.

Hâlihazırda lise düzeyinde 9. ve 10. sınıflarda Türkçe, Matematik, Fen Bilimleri ve Sosyal Bilimler ortak alan olarak okutulmaktadır. Yeni modelde bu ortak ders yapısı 11. sınıfta da devam etmeli; böylece tüm öğrenciler üç yıl boyunca aynı temel alanlarda bilgi ve beceri kazanmalıdır. Bu yapı, öğrencilerin hem akademik yönelimlerini netleştirmelerine hem de üniversiteye girişte adil bir ölçme sistemi kurulmasına olanak sağlayacaktır.

Bu doğrultuda, üniversite sınavı tek oturumda ve tek kitapçık şeklinde uygulanabilir. Türkçe, Matematik, Sosyal Bilimler ve Fen Bilimleri bölümlerinden oluşan bu kitapçıkta, puanlama sisteminde Türkçe ve Matematik ağırlığı artırılmalı; Fen ve Sosyal Bilimler ise destekleyici alan olarak yer almalıdır. Böylece öğrencilerin okuma-anlama, analiz etme ve problem çözme becerileri ön plana çıkarılmış olur.

Bunun yanı sıra, Ortaöğretim Başarı Puanı (OBP) sistemi yeniden düzenlenmelidir. Yalnızca ders notlarına değil, öğrencinin okul içi etkinliklerine, atölye çalışmalarına, proje ve sunumlarına da puan katkısı verilmelidir. Örneğin, sosyal sorumluluk projesi hazırlayan, pano veya etkinlik organize eden, takım çalışması içinde yer alan öğrenciler ek OBP puanı kazanmalıdır. Bu uygulama, öğrencilere yalnızca bilgi değil; sorumluluk, üretkenlik ve çalışkanlık bilinci kazandıracaktır.

Yeni modelin ana omurgası şöyle şekillenebilir:
- Okul Öncesi: Zorunlu eğitim ve temel beceriler
- İlkokul: 4–5 yıl temel okuryazarlık ve yaşam becerileri
- Ortaokul: 3–4 yıl yönelim belirleme ve proje temelli eğitim
- Lise: 3 yıl ortak akademik eğitim + 1 yıl uygulama veya alanlaşma yılı
- Üniversite: 1. yıl ortak akademik temel, 2. yıldan itibaren bölüm seçimi

Üniversite modelinde de köklü değişim yapılmalıdır. Tüm üniversitelerde birinci sınıf ortak derslerden oluşmalı; öğrenciler, tıpkı lisedeki 9. sınıf gibi genel bir temel eğitimden geçmelidir. Meslek seçimi, üniversitenin birinci yılının sonunda yapılmalıdır. Bu, öğrencinin alanını bilinçli seçmesini ve mesleki tatminini artıracaktır.

Tıp, diş hekimliği gibi bölümlerin eğitim süresi 6 yıldan 5 yıla; bazı mühendislik ve sosyal bölümler ise 4 yıldan 3 yıla indirilebilir. Ayrıca, 2 yıllık meslek yüksekokullarına girişte asgari bir taban puan getirilerek kalite yükseltilmelidir. Günümüzde puansız ve sınavsız girişler bu okulların niteliğini düşürmekte; öğrenciler amaçsız biçimde kayıt yaptırmaktadır. Yeni sistem, bu alanlarda da motivasyonu ve akademik ciddiyeti artıracaktır.

Bu modelin başarılı olabilmesi için derslik kapasitesi, öğretmen istihdamı ve okul altyapısı da yeniden planlanmalıdır. Özellikle büyük şehirlerde kalabalık sınıfların sayısı azaltılmalı; öğrenci başına düşen öğretmen oranı artırılmalıdır. Bu süreçte, özel okullar da sisteme aktif biçimde dahil edilmelidir. Özel okulların mevcut derslik kapasitesi, kamu okullarındaki yoğunluğu dengeleyici bir unsur olarak değerlendirilebilir. Bu amaçla, özel okullara yönelik ek teşvik programları uygulanarak, kalabalık ilçelerdeki öğrenci yükü azaltılabilir. Böylece hem kamu hem özel eğitim kurumları, milli eğitim sisteminin bütünsel bir parçası haline gelir.

Sonuç olarak, “lise eğitimi kaç yıl olmalı?” sorusu yalnızca bir süre tartışması değil; eğitim sisteminin bütünsel bir yeniden yapılanma meselesidir. Üç yıllık temel lise eğitimi, üzerine bir yıl uygulama veya alanlaşma yılı eklenerek 3+1 modeli biçiminde uygulanabilir. Bu yapı; öğrenciyi tek bir üniversite sınavına hazırlarken, aynı zamanda üretken, araştıran ve toplumsal katkı sağlayan bireyler yetiştirmeyi hedeflemelidir. Üniversiteye geçişte ise tek sınav, ortak kitapçık, adil puanlama ve proje katkılı OBP sistemi, eğitimde hem kaliteyi hem de eşitliği artıracaktır. Gerçek reform, yalnızca ders süresini değil, eğitimin ruhunu yeniden inşa etmektir.

BİLGİN PELİSTER - EĞİTİM YÖNETİCİSİ / YK ÜYESİ