İçinde yaşadığımız çağda her bir meslek grubu için uzmanlaşmak bir zorunluluk haline gelmiştir. O kadar ki her mesleğin alt dallarında hatta onun da altındaki dallarda uzmanlaşmak yaygın hale gelmeye başlamıştır. Tıp dünyasında bu gerçeği çok rahat görebilmekteyiz. Bu yazıda ise uzmanlaşmanın eğitim açısından özellikle de ilköğretim sınıf öğretmenliği açısından önemini ele almaya çalışacağız.

Türk Eğitim Sistemindeki uygulamada zorunlu dört yıllık temel eğitim verilmektedir. Bir ilköğretim sınıf öğretmeni birinci sınıftan başlayarak dört yıl boyunca tüm öğrencilerinin akademik, sosyal, psikolojik ve bedensel gelişiminden sorumlu tutulmaktadır. Dört yıl boyunca başta Türkçe, Matematik, Hayat Bilgisi ve Fen Bilimleri olmak üzere 12 ders okutmaktadırlar. Her bir dersin planlama, içerik ve uygulamaları düşünüldüğünde ilkokul sınıf öğretmenlerinin mesleki anlamda yükleri ve sorumlulukları diğer branş öğretmenlerinin çok çok üstündedir. Ayrıca her dersin seviyelere göre farklılık oluşturması, ileri sınıf seviyelerinde özellikle 3-4. sınıflarda fen ve matematik alanlarında akademik derinlik gerektirdiği de bilinmektedir. Tüm bu değerlendirmelerden hareketle ilkokul sınıf öğretmenliğinin yeniden ele alınmasında fayda bulunmaktadır.

Eğitim sistemleri, öğrencilere kaliteli ve derinlemesine öğrenme deneyimleri ve becerileri sunma çabası içinde olmalıdır. Ancak mevcut ilkokul tek sınıf öğretmenliği modeli, eğitim alanında önemli sorunları da beraberinde getirmektedir. Özellikle, bir ilkokul sınıf öğretmeninin dört yıl boyunca aynı öğrencilere derse girmesi, öğrencilerin çok yönlü ve derin bilgi ve beceriden mahrum kalması, öğretmen yeterliliğinin ileri sınıf seviyelerindeki durumu, öğrenci niteliği ve öğretmen performansı, verilen eğitimin kalitesi ve öğrencinin psikolojik, sosyal gelişimine olan etkisi gibi başlıkları ve diğer sorunları da beraberinde düşünmek, sorgulamak ve çözüm üretmek durumundayız.

“İlkokul Uzman Sınıf Öğretmenliği Modeli”, ilkokul öğretmenlerinin tek bir sınıf seviyesinde uzmanlaşmasını ve öğrencilerin derinlikli öğrenmeyi, potansiyel yetenek ve becerilerini en üst seviyeye çıkarmayı, öğrencilerin psikolojik ve sosyal kişiliklerini geliştirmeyi, kendi özgün kişilik özelliklerini keşfetmeyi ve özgüvenlerini kazandırmayı amaçlamaktadır. Bu çalışmada, mevcut sistemin riskleri, olumsuzlukları karşısında ilkokul uzman sınıf öğretmenliğinin bir alternatif olarak neler sunabileceği, öğrenci-öğretmen bağımlılığının yerine bağlılığın nasıl arttırabileceği ve öğrencilerin bireysel yetkinlik alanlarını nasıl destekleyebileceği ele alınacaktır.

Öncelikle mevcut eğitim sistemindeki ilkokul sınıf öğretmenliği uygulamasını ele alalım. Geleneksel eğitim sisteminde, tek bir sınıf öğretmeninin dört yıl boyunca aynı sınıfla devam etmesinin oluşturabileceği çekinceleri şu şekilde ele alabiliriz:

1. Sınırlı Derinlikte Bilgi Edinimi: İlkokulda tek sınıf öğretmeni modeli, öğrencilerin çok yönlü ve derinlemesine bilgiye erişimini zorlaştırmaktadır. Bir öğretmenin 7-12 ders alanında, dört yıl boyunca dört birbirinden farklı seviyede toplamda 28-48 akademik alanda yeterlilik göstererek başarılı olması beklenmektedir. Bu durum, öğretmenlerin her bir alanda yeterli uzmanlık kazanmasını neredeyse imkânsız hale getirecektir. Sonuç olarak, öğrenciler genellikle yüzeysel ve dar bir bilgi alanı ile eğitimlerini devam etmelerine neden olacaktır.
2. Öğretmen Bağımlılığı: Uzun süre aynı sınıf öğretmeniyle eğitim gören öğrenciler, öğretmen bağımlılığı ile karşılaşabilmektedirler. Dört yıl boyunca tek tip bir öğretmeni rol model almaktadırlar. Her birimizin okul hayatında derslerine giren öğretmenlerimizden ismini tek hatırladığımız ilkokul sınıf öğretmenimizdir. Bu durum aynı zamanda bizdeki olumlu veya olumsuz derin izlerinin de bir işaretidir. Eğer ilkokulda iyi bir sınıf öğretmeni (neye ve kime göre?) hayatımıza dokunduysa kendimizi şanslı görebiliriz. Peki bunun tersini düşündüğümüzde durum ne olacaktır? Oysa farklı sınıf seviyelerinde ilkokul sınıf öğretmenlerimiz olmuş olsaydı dört öğretmenden de yararlanma ve model alma fırsatımız olabilecekti.
3. Yanlış Beklentiler: Mevcut ilkokul sınıf öğretmenliği sistemi, öğrencilerin öğrenme süreçlerini zayıflatırken, ilkokul sınıf öğretmenleri için de aşırı baskı oluşturabilmektedir. Hem akademik alanlarda hem de pedagojik becerilerde yeterlilik sağlamak zorunda kalan bir sınıf öğretmeninden, derin bilgi sunması istenirken, bu beklenti var olan sistemin bir sonucu olarak ortaya çıkmayacaktır. Bunun karşısında ilkokulda uzman sınıf öğretmenliği, mevcut sorunları ortadan kaldırıcı, yenilikçi bir yaklaşım sunmaktadır:
4. a) Bağımlılık Yerine Bağlılık: Bu modelde her öğretmen, belirli bir sınıf seviyesinde bir yıl boyunca görev alır. Bu, öğrencilerin öğretmene bağımlılığını bir yıla indirirken, her yıl yeni bir öğretmenle tanışma ve uzmanlık alanından yararlanma imkânı sağlar. Çeşitli öğretim stilleri ve pedagojik yaklaşımlar ile etkileşimde bulunarak, öğrencilerin kendilerine özgü öğrenme yollarını bulmalarına imkân tanır.
5. b) Derinlemesine Bilgi ve Beceri Edinimi: İlkokul uzman sınıf öğretmenleri, belirli bir alanda (özellikle matematik, fen ve sosyal bilimlerde) derin bilgi ve beceri sahibi olduklarından, öğrencilerine daha zengin ve kapsamlı bir öğrenme deneyimi ile beceri kazanmalarına imkân sunabilirler. Her yıl edindikleri tecrübeyi, araç, gereç ve materyalleri bir sonraki yıl daha da geliştirerek ve zenginleştirerek yeni öğrencilerine sunabilirler. Böylelikle, öğrenciler farklı bakış açısı, deneyim, tecrübe ve anlayışına sahip uzman model öğretmenlerden eğitim alarak düşünen, araştıran, sorgulayan, sorumluluk sahibi bireyler olma yolculuğunda daha çok olumlu gelişim gösterebilirler.
6. c) Bireysel Gelişim ve Sosyal Özgünlük: İlkokul uzman sınıf öğretmenliği, öğrencilere 4 yıl boyunca farklı uzman öğretmenlerle etkileşim imkânı sunarak sosyal becerilerinin gelişmesine katkı sağlar. Öğrenciler, öğretim stillerinin çeşitliliği sayesinde kendilerine özgü kimliklerini ve toplumsal sosyal becerilerini kazanabilirler.

Bilimsel Dayanaklar:

1. Pedagojik Uzmanlık Teorisi: Darling-Hammond[1] ve Bransford[2] gibi araştırmacılar, uzman öğretmenlerin öğrencilerin başarıları üzerindeki olumlu etkilerini göstermektedir. Linda Darling-Hammond, öğretmen niteliği, öğretmen eğitimi ve öğrenci başarısı arasındaki ilişkiyi araştıran pek çok önemli çalışmaya imza atmıştır. John Bransford ise uzman öğretmenlerin, öğrenci başarısına katkı sağlayan uygulamaları nasıl sistematik olarak uygulayabildiklerini örneklerle açıklar. Bu araştırmalardan çıkan ortak sonuç ise öğretmenlerin içerik bilgilerine derin hakimiyeti sayesinde elde ettikleri uzmanlıkla öğrencilerine daha zengin ve kapsamlı bir öğrenme deneyimi sundukları yönündedir.
2. Gelişimsel Psikoloji: Lev S. Vygotsky’nin[3] Sosyal Öğrenme Teorisi, öğrencilerin öğrenme süreçlerinde sosyal etkileşimlerin ve farklı bakış açılarıyla karşılaşmanın önemini vurgulayarak, çağdaş eğitimde özellikle sosyal etkileşim, kültürel bağlam ve dilin öğrenmedeki rolü açısından temel bir kuramsal çerçeve sunar. Ona göre Öğrencinin kendi başına yapamayacağı ama bir “uzman” (öğretmen, akran, rehber) yardımıyla başarabileceği görevler, öğrenme için en verimli alanı oluşturur. Bu bağlamda, uzman sınıf öğretmenleri, öğrenciler arasında yapılandırılmış sosyal etkileşimler düzenleyerek öğrenmeyi derinleştirme rolünü üstlenir. Söz konusu ilkokul uzman sınıf öğretmenliği olduğunda, bu etkileşimler daha çok artarak, öğrencilere daha zengin öğrenme fırsatları sunabilir.
3. Etkili Öğretim Araştırmaları: Etkili öğretim araştırmaları, uzman öğretmenlerin sınıf içi uygulamalarının, öğrencilerin eleştirel düşünme, motivasyon ve akademik başarı gibi kritik alanlarda anlamlı fark yarattığını çok sayıda bilimsel çalışmayla ortaya koymuştur. John Hattie[4] yaptığı araştırmada öğretmenin niteliğinin, öğrencinin başarısını etkileyen en güçlü okul içi faktör olduğunu ortaya koymuştur. Ayrıca ona göre uzman öğretmenler, açık hedef belirleme, geri bildirim, öğrenciyle ilişki kurma ve öğrenmeye rehberlik etmede ise daha etkilidir. Lee S. Shulman[5] da yaptığı bilimsel çalışmada uzman öğretmenlerin sadece konuyu bilmekle kalmadığını, onu öğrenciye nasıl öğreteceğini de bildiğini ve etkisinin daha güçlü olduğunu ortaya koymuştur. Tüm bu çalışmalardan hareketle ilkokulda uzman sınıf öğretmenliğinin, öğrencilerin akademik başarılarını çok daha olumlu yönde etkileyen stratejiler geliştirmek için önemli bir olanak sunduğu söylenebilir.

Öneriler:

1. Eğitim Programlarının Yeniden Yapılandırılması: Öğretmen eğitim programlarının, uzmanlaşma ihtiyacını dikkate alacak şekilde yeniden güncellenmesi gerekmektedir. Eğitim fakülteleri veya Öğretmen Akademileri, öğretmenlerin belirli alanlarda derinlemesine bilgi ve tecrübe kazanmalarına imkân tanımalıdır. Yetkili makamlarca en az üç yıl aynı sınıf seviyesinde uzman öğretmenlik standartlarına uygun tecrübe kazanan ilkokul sınıf öğretmenlerine “uzmanlık” unvanı verilebilir. Uzmanlık unvanı alan sınıf öğretmenlerinin aynı zamanda özlük haklarının da iyileştirilmesi, onlar için motive edici ve uzmanlık modeline sahip çıkıcı olacaktır.
2. Mentorluk ve İş Birliği Modelleri: Deneyimli uzman öğretmenlerin, aday uzman öğretmenlerle usta-çırak ilişkisi kurması, bilgi ve deneyim paylaşımını, öğretmen niteliğini artıracaktır. Özellikle Öğretmen Akademilerinde bu buluşmaların zemini ve programı yapılabilir. Bu, öğretmenlerin kendilerini geliştirmeleri için destekleyici bir ortam da sağlayacaktır.
3. Uzmanlıkla İlgili Eğitim Politikalarının Belirlenmesi ve Desteklenmesi: Eğitim politikaları ile ilgili kurul ve kurumlar, ilkokul seviyesindeki uzman sınıf öğretmenliği modelini teşvik edecek ve öğretmenlerin kendi sınıf seviyesindeki alanlarında yetkinlik kazanmalarını sağlayacak stratejilere, kararlara, uygulamalara destek vermelidirler.
4. Örnek Uygulama ve Tavsiyeler: İlkokulda uzman sınıf öğretmenliği için her bir sınıfta ayrı ayrı uzmanlaşmaya gidilebildiği gibi; 1-2. Sınıf ile 3-4.sınıfta da uzmanlaşmaya gidilebilir. Bu modelde en önemli ve dikkat edilmesi gereken hususlardan birinin de her bir uzman sınıf öğretmeninin, eğitim-öğretim yılı sonunda sınıfındaki tüm öğrencilerin her biri için ayrı ayrı ayrıntılı akademik, sosyal ve psikolojik gelişim portfolyo dosyası ve rapor hazırlaması ve bir sonraki sınıfın uzman öğretmenine okullar kapanmadan teslim ediyor olmasıdır. Yeni sınıfın uzman öğretmeni ise okullar kapanmadan önce sınıfına gelecek yeni öğrencilerinin ilgili dosyalarını incelemiş ve öğrencileriyle ilgili gelişim, bilgi ve becerileri konusunda bilgi sahip olarak eğitime hazır hale gelmesi gerekmektedir. Bir diğer önemli nokta ise öğrencilerin yeni öğretmenleri ile uyumunun sağlanması için mevcut eğitim-öğretim yılının son haftasında bir üst sınıf seviyesine geçirilmesi, yeni sınıf ortamına ve öğretmenleri ile tanışması, kaynaşması ve bağının güçlendirilmesi çalışmasının yapılması gerekmektedir. Bu çalışmanın yapılması öğrencilerin tatil dönüşü yeni sınıf ve öğretmenlerini benimsemelerine katkı sağlayacak ve uyum sağlamaları kolaylaştıracaktır.

Sonuç:

“İlkokulda Uzman Sınıf Öğretmenliği Modeli”, temel eğitimde sağlanacak kaliteli öğrenme deneyimlerini önemli ölçüde artırma potansiyeline sahiptir. Mevcut sistemin risklerini minimum seviyeye indiren bu yaklaşım, öğrencilerin akademik ve sosyal gelişimlerini çok yönlü destekleyerek eğitim süreçlerine yeni bir soluk getirebilir. Özellikle, öğretmen bağımlılığının azaltılması ve öğrencilerin özgün sosyal kişilik kazanımının teşvik edilmesi, uzman öğretmenler aracılığıyla daha mümkün hale gelecektir.

Sonuç olarak eğitim sistemindeki bu yenilikçi yaklaşım, gelecek neslimizin daha kapsamlı ve derinlemesine bilgi ve beceri kazanım sürecine katkı sağlayabilir. İlkokulda uzman sınıf öğretmenliği modeli, uygun altyapı, planlama ve hazırlık aşamalarından geçerek uygulandığında, öğrencilerin bilişsel, duyuşsal ve davranışsal gelişimleri için anlamlı fırsatlar sunabilir.

Ali Sedat ASLAN - Maarif Vakfı Eğitim Koordinatörü

[1] Darling-Hammond, L. (2012). Creating a Comprehensive System for Evaluating and Supporting Effective Teaching. Stanford Center for Opportunity Policy in Education.

[2] Bransford, J., Brown, A. L., & Cocking, R. R. (Eds.) (2000). How People Learn: Brain, Mind, Experience, and School. National Academies Press.

[3] Vygotsky, L. S. (1978). Mind in Society: The Development of Higher Psychological Processes (M. Cole, V. John-Steiner, S. Scribner & E. Souberman, Eds.). Cambridge, MA: Harvard University Press.

[4] Hattie, J. (2009). Visible learning: A synthesis of over 800 meta-analyses relating to achievement. Routledge.

[5] Shulman, L. S. (1986). Those who understand: Knowledge growth in teaching. Educational Researcher, 15(2), 4–14.