Son günlerde Millî Eğitim Bakanlığı’nın da gündemine giren kasım ve nisan ara tatilleri, kamuoyunda uzun süredir tartışılan ancak ilk kez resmi makamlar tarafından da açıkça değerlendirmeye alınan bir konu haline geldi.  

Veliden öğretmene, turizm sektöründen özel kurslara kadar pek çok kesim, bu uygulamayı kendi penceresinden değerlendiriyor. Ancak eğitim gibi çok katmanlı bir alanı tartışırken, öznel deneyimlerden çok akademik literatürün ortaya koyduğu bulgular üzerinden konuşmanın daha sağlıklı olduğunu düşünüyorum. Bu yazıda kişisel kanaatlerimi paylaşmak yerine, Türkiye’de 2019’dan bu yana yapılan araştırmaların sunduğu veriler ışığında ara tatil uygulamasını nesnel bir zeminde değerlendirmeyi amaçlıyorum.

Uzun tatiller ve öğrenme kayıpları

Hem ulusal hem de uluslararası çalışmalar gösteriyor ki yaz tatili gibi uzun araların öğrencilerde bilişsel beceri, çalışma ritmi ve akademik alışkanlıklar açısından öğrenme kaybına yol açıyor. özellikle sosyo-ekonomik düzeyi düşük öğrencilerin bundan daha fazla etkilendiğini gösteriyor.

Bu bağlamda 2019’da yürürlüğe giren ara tatillerin temel gerekçelerinden biri, çok uzun kesintileri daha küçük parçalara bölerek öğrenme ritmini korumak olarak açıklanmıştı. Hatta dönemin bakanı sayın Prof. Dr. Ziya Selçuk bu yeniliği “verimlilik” ve “denge” kavramları ile anlatmıştı. Nitekim bazı çalışmalar kısa molaların öğrencileri zihinsel olarak rahatlattığını ve motivasyonlarını artırdığını ortaya koyuyor. Ancak ara tatillerin öğrenme kaybını azalttığına dair güçlü ve doğrudan bir kanıt henüz bulunmuyor.

1. Sınıflar ve Sınav Grupları ne yapıyor?

Ara tatiller tüm öğrencileri aynı şekilde etkilemiyor; özellikle sınav yılı öğrencileri ve ilkokul 1. sınıflar literatürde ayrı değerlendiriliyor.

Sınav grupları açısından bakıldığında, birçok öğrenci ara tatilleri yoğun geçen akademik temponun ardından bir “nefes alma” fırsatı olarak görse de önemli bir bölümünün bu dönemi konu tekrarına, eksik tamamlama çalışmalarına ve test çözme programlarına ayırdığı görülmektedir. Bu da kimi öğrencilerde motivasyon artışı sağlarken kimilerinde uyku düzeni bozulduğundan okula dönüşü zorlaştırabiliyor.

En belirgin etki ise 1. sınıflarda görülüyor. Okuma-yazmanın temel aşamasında olan bu yaş grubunda ritim sürekli pekiştirmeye dayandığı için ara tatiller sonrası ses tanıma, birleştirme ve akıcı okuma gibi becerilerde gerileme yaşanabiliyor. Sınıf öğretmenlerinin ortak görüşü, özellikle bu seviyede ara tatilin öğrenme akışını bozduğu ve toparlanmak için ek zamana ihtiyaç duyulduğu yönünde.

Dolayısıyla ara tatiller genel olarak dinlenme ve motivasyon sağlasa da sınav grupları ve 1. sınıflarda daha dikkatli planlama gerektiriyor.

Öğrenci ve öğretmen görüşleri

Öğrenci ve öğretmenlerin konu hakkında hem olumlu hem de olumsuz değerlendirmeleri mevcut. Bunları maddeler halinde sıralamak istersek şunları görmekteyiz:

• Öğrencilerin önemli bir kısmı ara tatilin kesinlikle devam etmesini istiyor.
• Sosyal etkinlikler, aile ile zaman geçirme ve hobi geliştirme en çok vurgulanan olumlu unsurlar arasında.
• Öğretmenler için ara tatilin en güçlü yönü onlara bir nebze de olsa nefes aldırması ve tazelenerek tekrar okula dönmeleri. Her ne kadar seminerler yapılsa da öğrenci sorumluluğunun 1 hafta ara bulması onları rahatlatmaya yetmektedir. Öğrencilerin aksine yetişkinlerde geri dönüşte bir motivasyon kaybı yaşanmamaktadır.
• Ara tatil seminerleri öğretmenler tarafından ekseriyetle yetersiz bulunmaktadır. Bunun sebeplerine baktığımızda ekseriyetle tatil havasına girmek ve çevrimiçi çalışmaların ilgi çekici olmaması karşımıza çıkıyor.

Bu yorumların dışında araştırdığım yerli literatürdeki en genel kanaat ise ara tatillerin çok iyi tasarlanmış bir çerçeveye ihtiyaç duyduğudur.

Diğer paydaşlar nasıl etkileniyor?

Ara tatil uygulamasının etkileri yalnızca öğrenciler ve öğretmenlerle sınırlı kalmayıp, velilerden yöneticilere, turizmden özel kurslara kadar geniş bir paydaş yelpazesine yayılmaktadır. Çalışan veliler için ara tatiller, çocuk bakımı ve izin planlaması açısından önemli bir zorluk oluştururken; esnek çalışma imkânı olan ya da ev hanımı veliler tatili çocuklarıyla daha nitelikli zaman geçirme fırsatı olarak değerlendirmektedir. Turizm sektörü, Kasım ve Nisan gibi düşük sezon dönemlerinde hareketlilik sağladığı için ara tatilleri genellikle olumlu karşılamakta; özel kurslar ve etüt merkezleri ise özellikle sınav yılı öğrencilerinin talebiyle bu dönemleri yoğunlaştırılmış programlara dönüştürmektedir. Okul yöneticileri açısından ara tatiller, kurum içi işleyişi gözden geçirme, fiziki düzenlemeleri tamamlama ve sonraki döneme hazırlık yapma imkânı sunan bir organizasyon aralığı olarak işlev görmektedir.

Asıl yapılması gereken ne?

İçinde bulunduğumuz yüzyıl, eğitimden ekonomiye her alanda değişimi zorunlu kılıyor. Ancak değişim, deneme-yanılma yöntemine değil, bilimsel verilere dayanmak zorunda. Ara tatillerin Türkiye’deki en büyük eksikliği de tam olarak bu noktada ortaya çıkıyor. 2019’dan bu yana uygulama sürüyor; ancak sistematik bir izleme-değerlendirme yapılmadı, etkileri ölçülmedi, güçlü ve zayıf yönleri kurumsal olarak kayıt altına alınmadı.

Bu nedenle tartışmanın kendisinden önce, tartışma zeminini oluşturan veri eksikliği giderilmeli. Uygulamanın devam edip etmeyeceği, kapsamının değiştirilip değiştirilmeyeceği ancak bu verilere dayanarak karar verilebilir.

ENES OKUTAN - EĞİTİM YÖNETİCİSİ & YAZAR